Wiązać się z tym może nazwa jej stolicy odczytywana według jednej z wielu hipotez. Jaén (po arabsku: Geen) oznaczało bowiem przystanek na szlaku karawan. Nie powinien dziwić wspaniały krajobraz starych miast i miasteczek ukrytych wśród gór i pagórków z wszechobecnymi gajami oliwnymi. Mimo iż nie jest to region Andaluzji tak popularny pod względem turystycznym jak okolice Cordoby, Granady czy Malagi to posiada on wielką spuściznę kulturową mogącą śmiało z nimi konkurować.
Klimat śródziemnomorski w prowincji Jaén nacechowany jest dużą wilgotnością powietrza, na którą wpływ mają w okresach wiosennym i jesiennym wiatry wiejące znad odległego oceanu. Umożliwia to biegnąca od wybrzeży Atlantyku dolina rzeki Gwadalkiwir, która wcina się między liczne masywy górskie o różnorodnej rzeźbie terenu (rejony te określa się "Andaluzyjską Szwajcarią"). W prowincji Jaén napotkamy prawdziwe bogactwo przyrodnicze skumulowane na terenie czterech parków krajobrazowych, z czego w Parque Natural de la Sierra de Cazorla, Segura y Las Villas zajmujący 214.300 ha jest największym rezerwatem biosfery w Hiszpanii i drugim pod względem wielkości w całej Europie.
Jego krajobraz zdominowany przez góry poprzecinane połaciami leśnymi i rzekami (mają tutaj swoje źródła dwie najważniejsze rzeki zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego: Gwadalkiwir i Segura) stanowi jeden z najważniejszych w Europie ekosystemów. Na terenie Parque Natural de la Sierra de Cazorla można spotkać cztery z sześciu gatunków iberyjskiej sosny oraz liczne populacje kozic, rysi, niedźwiedzi, wilków, jeleni, muflonów, dzików, orłów i sępów. Podróżując po terenie parku nie sposób jest pominąć miejscowość Cazorla. Górujący ponad nią zamek Castillo de la Yedra to potężna, XI-wieczna fortyfikacja muzułmańska przebudowana dwa stulecia później przez chrześcijan w duchu architektury gotyckiej. W pobliżu znajdują się liczne średniowieczne i renesansowe budowle (kościoły, klasztory, pustelnie, pałac oraz zamek), niestety większość z nich to obecnie ruiny.
Miasto Jaén skrywa dziesiątki zabytków, pozostawionych przez praktycznie każdą cywilizację lub religię, która osiedliła się na tych terenach: Iberów, Rzymian, Wizygotów, Arabów czy chrześcijan. Zwiedzający koncentrują jednak swoją uwagę na trzech największych budowlach-symbolach miasta. Pierwszy to renesansowa katedra - Catedral de la Asunción. Jej potężne rozmiary tłumaczy się tym, że miała pomieścić tysiące wiernych przybywających do Jaén z całej Europy by modlić się do relikwii zwanych "Santo Rostro" (chodzi o chustę św. Weroniki z odbiciem twarzy Chrystusa).
Pierwotny projekt gotyckiej katedry został z czasem zastąpiony architekturą późniejszych stylów, którą podziwiać możemy zarówno na zewnątrz świątyni (majestatyczne bliźniacze wieże, bogato dekorowane portale oraz wzorowana na bazylice watykańskiej fasada z balustradą zdobioną barokowymi rzeźbami świętych kościoła katolickiego autorstwa Pedro Roldána) oraz wewnątrz (barokowo-manierystyczna kopuła, prawie 20 głównie barokowych i neoklasycystycznych kaplic, wyrzeźbione na początku XVI wieku stalle).
Kolejną emblematyczną budowlą Jaén jest położony na wysokim wzgórzu zamek Św. Katarzyny. Castillo de Santa Catalina w obecnym kształcie został zbudowany przez chrześcijan w XIII i XIV wieku w miejscu gdzie wcześniej znajdywały się fortyfikacje Kartagińczyków i Maurów. Zwiedzając potężną twierdzę z 30-metrowej wysokości wieżą torre del homenaje można podziwiać wspaniałe widoki miasta oraz okolic. Obecnie jej znaczna część jest przerobiona na hotel-parador.
Trzecią wizytówką Jaén są arabskie łaźnie wybudowane w XI wieku (Baños Árabes) zajmujące podpiwniczenie renesansowego pałacu Palacio de Villardompardo. W ich przestronnym wnętrzu które przetrwało do dnia dzisiejszego w niemal idealnym stanie podziwiać można półkoliste sklepienie ze świetlikami w formie ośmioramiennych gwiazd, podkowiaste łuki oraz dwie ceramiczne kadzie do kąpieli. To największe łaźnie arabskie w całej Europie. Zajmują powierzchnię 450 m² i składają się z czterech pomieszczeń: przedsionka , sali zimnej, sali ciepłej i sali gorącej.
W mieście Jaén znajdują się liczne zabytkowe kościoły, których architektura reprezentowana jest przez różnorodne style: gotycki, izabeliński, renesansowy, mudéjar, barokowy. Jaén ze względu na położenie w regionie, którego krajobraz zdominowany jest przez gaje oliwne a ekonomia przez zakłady produkujące oliwę, określany jest mianem światowej stolicy oliwy z oliwek.
Miasto Úbeda jest uważane za prawdziwą perłę hiszpańskiego renesansu. Wraz z odległą o zaledwie kilka kilometrów Baezą wpisane jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Najwspanialsze zabytki starówki Úbeda mieszczą się wokół placu Vázquez de Molina. Są to pałac-mauzoleum (a zarazem kościół) Sacra Capilla del Salvador del Mundo (na zdjęciu obok) zaprojektowany przez pioniera hiszpańskiego renesansu - Diego de Siloé, klasztor Colegiata de Santa María będący budowlą odzwierciedlającą splendor architektoniczny wielu stylów na przełomie kilku wieków (gotyckiego, mudéjar, renesansowego, barokowego i neogotyckiego), pałac Palacio de las Cadenas z połowy XVI wieku pełniący aktualnie funkcję ratusza, Palacio del Marqués de Mancera, Palacio del Deán Ortega przekształcony na hotel-parador oraz dawne więzienie dla ukaranych przez biskupa zakonnic - Cárcel del Obispo.
Zdaniem wielu Baeza jest jeszcze piękniejszym miastem niż Úbeda. Splendor hiszpańskiego renesansu urzeka w nim jeszcze bardziej. To pierwsze andaluzyjskie miasto na trwałe odbite z rąk muzułmanów w czasach rekonkwisty (1226 r.). Jego największy rozkwit nastąpił w XV i XVI wieku, była to wówczas główna metropolia Andaluzji skupiająca handel zbożem, oliwkami, winogronami, szafranem, drewnem i jedwabiem. W XVI wieku powstał tam jeden z pierwszych uniwersytetów hiszpańskich. Jednak miasto miało ogromne znaczenie dla wielu cywilizacji już od epoki brązu. Wśród lokalnych wykopalisk i zabytków znaleźć można budowle z czasów panowania na Półwyspie Iberyjskim starożytnych Kartagińczyków i Rzymian, Wizygotów, muzułmanów oraz chrześcijan.
Bez wątpienia najbardziej monumentalnym budynkiem starówki miasta Baeza jest katedra wznoszona na miejscu dawnego meczetu między XIV i XVI wiekiem. Obecny, renesansowy kształt Catedral de la Natividad de Nuestra Señora jest dziełem architekta Andrésa de Vandelvira, który projektował także większość najwspanialszych zabytków miasta. Warto jest wspiąć się na wieżę-minaret katedry by móc obserwować wspaniały, zdominowany przez plantacje oliwek pejzaż okolic. Na placu przed świątynią znajduje się fontanna Fuente de Santa María z 1564 roku, w kształcie rzymskiego łuku triumfalnego.
Najwspanialszym pałacem Baezy jest Palacio de Jabalquinto z drobiazgową ornamentyką gotyckiej fasady. Zwiedzając starówkę nie można przegapić wielkiego, renesansowo-barokowego gmachu starego uniwersytetu, starej giełdy zbożowej La Alhóndiga oraz budynku XVI-wiecznej rzeźni. Andrés de Vandelvira zaprojektował wspaniałą kaplicę Capilla de los Benavides przy klasztorze franciszkańskim Convento de San Francisco. Plaza del Pópulo to urokliwy plac przy którym znajduje się dwukondygnacyjny pałac w stylu plateresco (Casa del Pópulo) oraz Puerta de Jaén, jedyna z zachowanych bram średniowiecznych murów miejskich z przybudowanym w 1526 roku łukiem Arco de Villalar. Baeza pochwalić się może ponadto oszałamiającą ilością innych zabytkowych kościołów, klasztorów, pałaców, placów i fontann. Podczas zwiedzania miasta warto jest skorzystać z usług licencjonowanego przewodnika.
Do największych atrakcji turystycznych prowincji należy zamek Castillo de Burgalimar w Baños de la Encina uważany za jeden z najstarszych w całej Europie. Zbudowana w X wieku (968 r.) forteca otoczona jest murami z czternastoma wieżami na podstawie prostokątów. Jest tam jeszcze jedna wieża, najwyższa torre del homenaje, dobudowana już za panowania chrześcijan w XV wieku.
Rozmiarami imponuje inna fortyfikacja, położony na obrzeżach Alcalá la Real zamek Fortaleza de La Mota. To także twierdza arabska, tyle że ze znacznie późniejszej epoki. Wzniesiono ją w XIII wieku już po bitwie pod Navas de Tolosa (1212), która była kluczowa dla losów chrześcijańskiej rekonkwisty (uważa się, że właśnie dzięki tej zwycięskiej batalii zjednoczone siły rycerstwa Kastylii, Nawarry i Aragonii mogły rozpocząć ostateczne wypieranie Maurów z Zachodniej Europy).
Zwiedzając większe miasta prowincji Jaen koniecznie trzeba odwiedzić jedno z muzeów poświęconych produkcji oliwy z oliwek, z której słyną miejscowi producenci (Hiszpania jest jej największym światowym dostawcą).
